Dwa filmowe światy

Tak się złożyło, że ostatnio obejrzałem w odstępie zaledwie kilku dni dwa filmy pełne fantazji: jeden przeznaczony rzekomo dla dorosłych, a drugi ponoć dla dzieci. Oba okazały się być czymś innym niż zapowiadano. Oba jak dwa zupełnie różne światy.

*

Pierwszym z tych filmów jest najnowszy megahit kasowy Avatar Jamesa Camerona. Tytuł ten zapowiadany był jako prawdziwa cezura w historii kina, rewolucja w świecie X Muzy. Miały to sprawić przede wszystkim niespotykane dotychczas na taką skalę trójwymiarowe efekty specjalne, ale i podjęta tematyka zadająca pytania o granice ekspansji rodzaju ludzkiego oraz jego dominacji nad (wszech)światem. Oczywiście trzeba by było być bardzo naiwnym, by oczekiwać od Camerona jakiejś małej rozprawy filozoficznej. Wiadomo było, że będziemy mieć do czynienia z kawałkiem dobrej rozrywki w stylu science-fiction, może z jakimś drugim dnem. Z takim też nastawieniem wybrałem się do IMAXA - nie chciałem się rozczarować zbyt wygórowanymi oczekiwaniami.


Początek był naprawdę obiecujący. Dobry pomysł i punkt wyjściowy dla historii, oszałamiające efekty i koncepcje plastyczne wykreowanych cyfrowo światów i stworzeń. Niestety im dalej w ten długi film, tym bardziej człowiek przyzwyczajał się do efektów i tym bardziej fabuła przypominała film instruktażowy "jak nakręcić typowy hollywoodzki hit kasowy". Co ja mówię: Avatar jest wręcz modelowym przykładem takiego podejścia do kina. Jakby twórcy pisali scenariusz z podręcznikiem w ręku: kolejne punkty kulminacyjne, rozwój akcji, ewolucja postaci - wszystko tak przewidywalne, że aż zęby bolały. Nie mogłem wręcz powstrzymać się od głośnego śmiechu słysząc kolejne sztampowe kwestie oraz oglądając trywialne rozwiązania fabularne. Ten obraz nieświadomie ociera się o pastisz. Fakt, szybkość akcji i efekty trochę próbują to maskować, ale nie na wiele to się zdaje.


Wrażenie powtarzalności potęgują też takie pozornie niewiele znaczące, a jednak ważne elementy, jak np. obsadzenie w roli pani profesor Sigourney Weaver (która powtarza tu w jednej roli swoje poprzednie wcielenia z Gorylów we mgle i filmów o Obcych), a także rozwiązania wizualne jakby rodem z filmów Hayao Mizayakiego. Zresztą całe ekologiczne przesłanie filmu Camerona to taki "Mizayaki dla ubogich". Aż dreszcz ekscytacji przechodzi przeze mnie, gdy pomyślę sobie co ten japoński twórca mógłby zrobić z tego materiału.

Nie, nie zawiodłem się tym filmem, gdyż nie oczekiwałem wiele. Rozrywka dla wielu zapewne przednia. Mnie przynajmniej nie zmęczył i nie znudził - nie miałem problemów z dotrwaniem do końca seansu. Oceniam jednak film zaledwie na 5 w skali do 10 - a to i tak dodając już ekstra punkty za efekty. Niezbyt mądra bajka dla dzieci.

*

Filmem, który chcę zestawić z Avatarem jest najnowsze dzieło Spike'a Jonze'a (jednego z najciekawszych współczesnych twórców filmowych), a mianowicie Where the wild things are (Gdzie mieszkają dzikie stwory). Polski dystrybutor wycofał się z wprowadzenia tego tytułu do naszych kin (mimo, że zapowiadana już była data premiery) i choć uważam to za tchórzostwo i dużą porażkę, to jednak trochę rozumiem to posunięcie. Film ten miał zresztą podobne kłopoty w USA, gdzie po pierwszych projekcjach został gruntownie przemontowany na życzenie studia filmowego (mam nadzieję, że kiedyś doczekamy się na DVD wersji reżyserskiej). Pomimo tych zabiegów jest to w dalszym ciągu obraz trudny - "nie wiadomo dla kogo". Czy na pewno dla dzieci? A może jednak dla dorosłych? Bo przecież chyba nie dla nastolatków? Ale po kolei.


Where the wild things are jest ekranizacją cenionej i nagradzanej książeczki obrazkowej dla dzieci autorstwa Maurice'a Sendaka. Książeczka ta liczy niewiele stron - w tym tylko kilka zdań tekstu. Twórcom udało się zaadaptować ją do rozmiaru pełnometrażowego filmu kinowego. A zrobili to po mistrzowsku.


Jest to film absolutnie dziki (jak tytułowe stwory), w którym nie ma za grosz tego, co zwykle znajdujemy w filmach dziecięcych i familijnych: ani grama słodyczy, sentymentalizmu, happy endu etc. Pod tym względem jest to absolutne przeciwieństwo banalnego i przewidywalnego Avatara. Film Jonze'a cały czas zaskakuje - i to już na poziomie fabuły. Bohaterem jest naprawdę niegrzeczny chłopiec, Max. Wplątuje się w sytuację, którą tylko z pewnym wysiłkiem nazwać możemy przygodą. Co więcej, nie jest ona wyraźnie uzasadniona ani w sposób racjonalny (sen, wyobraźnia dziecka), ani magiczny (podróż do innego świata, czary etc.). Tak naprawdę nie jest uzasadniona ani wyjaśniona w żaden sposób. Czysta anarchia. ;)

Stwory z którymi ma chłopiec do czynienia są niby okrągłe i puchate, ale tak jak wszystko w tym nietuzinkowym filmie, zupełnie nie takie, jak byśmy oczekiwali. Są wręcz ostentacyjnie brzydkie, a i charakterki mają paskudne. Są ukazane bez zahamowań: z pełnym rozmachem neurotyczne, zakompleksione, agresywne, smutne i groźne. Bezczelny chłopiec, ratując swoją skórę, za pomocą kłamstw (ale i dzięki brawurze oraz obezwładniającej bezpośredniości) staje się ich samozwańczym królem. Stwory nie chcą być już smutne i wyalienowane, tęsknią za bliskością, czułością, jednością, a nowy król próbuje rozwiązać ich liczne problemy. I gdy już, już wydaje się, że wszystko zmierzać zaczyna ku jakiemuś pozytywnemu rozwiązaniu (tak pewnie by było, gdyby za film wziął się ktoś pokroju Camerona)... nie dzieje się nic. Nic się nie udaje. Misja chłopca jest w sumie porażką. Gdy odchodzi, zostawia za sobą wszystko w zasadzie tak, jak było, o ile nie w gorszym jeszcze stanie. Choć może coś się jednak w stworach i w samym chłopcu zmieniło? Tego jednak nie możemy być pewni - film nie daje nam żadnych pocieszeń. No, może poza słowami: "Jesteś pierwszym królem, którego nie zjedliśmy".

Film aż skrzy się od nieco irrealnego, a nawet czarnego humoru - raz po raz wybuchałem szczerym, głośnym śmiechem (zupełnie innym niż na Avatarze). Podobnie jak w Avatarze są w nim mistrzowskie efekty specjalne, jednak zupełnie innego rodzaju. W filmie Camerona te efekty miało być widać - im ich więcej, tym lepiej. Tutaj są one umiejętnie maskowane przez twórców, jakby się ich nawet trochę wstydzili i chcieli je ukryć - jak za dobrych starych czasów, gdy chodziło o to, by uzyskać złudzenie rzeczywistości, a nie olśnić sztucznie wykreowanymi pikselowymi rzeczywistościami z komputera. Aktorstwo rewelacyjne: grający chłopca w wilczej skórze (dosłownie!) Max Records jest małym objawieniem, a głosów stworom udzielali chociażby James Gandolfini (Rodzina Soprano), Lauren Ambrose (Sześć stóp pod ziemią), Forest Whitaker (Ghost Dog) i Paul Dano (Aż poleje się krew).


Cały film jest zadziorny i dziki, nie tylko za sprawą opowiedzianej historii, ale i kapitalnej, "niegrzecznej" muzyki, która pasowała jak ulał do świetnych, ruchliwych i roztrzęsionych zdjęć (posłuchajcie tylko takich utworów jak Animal lub Dirt Clod Fight!).

[Uwaga: do filmu wydano dwie płyty - jedną z muzyką instrumentalną Cartera Burwella, a drugą z piosenkami Karen O And The Kids. Poniżej można posłuchać utworu Capsize.]



Wszystkie elementy filmu świetnie się ze sobą dopełniają i dają w efekcie dzieło jedyne w swoim rodzaju. No, a cóż to za rodzaj - by wrócić do początkowego pytania? Film dla dzieci, dla dorosłych, familijny? Przede wszystkim film nie dla każdego. Na pewno dla niektórych dzieci i dla niektórych dorosłych. Oglądałem go na zwykłym seansie w jednym z londyńskich kin, na którym zarówno dzieci, jak i dorośli śmiali się w głos, a na końcu bili brawo. Ale też Anglicy mają wielką tradycję oryginalnych i nietuzinkowych opowieści dla dzieci. Where the wild things are na pewno spodoba się tym dorosłym, którzy nie zabili w sobie jeszcze niegrzecznego dziecka oraz nieposkromionej niczym fantazji. Tym, którzy lubią być zaskakiwani i czasem czegoś nie pojmować - po to także, by trochę pomyśleć. Polubi też ten film wiele dzieci, które przecież nie są takie, jak chcieliby je widzieć dorośli. Bo przecież dzieciom nie jest obcy strach, smutek, kompleksy, gniew, zazdrość... Ten film pozwala zbliżyć się do tych paskudnych, kosmatych stworów. Nie, nie oswoić je - bo to nie jest jeszcze możliwe. Ale przynajmniej nie dać się zjeść.