Rachunek czytelniczego sumienia

Raz po raz, tu i ówdzie tworzone są różnego rodzaju kanony lektur lub plebiscyty na najlepsze książki (XX wieku, wszech czasów etc.). Jedną z bardziej znanych jest lista BBC The Big Read z 2003 roku (plebiscyt ten zwyciężył J. R. R. Tolkien, ku zaskoczeniu i zgrozie wielu). Można mieć o nich różne zdanie, niemniej jednak dają one pewne pojęcie na temat tego, jakie tytuły należą do naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego. Są też niezłym drogowskazem dla wszystkich, którzy szukają ważnych i ciekawych lektur.

Wydaje się, że jakiś szeroko pojęty, mglisty kanon jednak istnieje, a wielu ludzi aspiruje do przeczytania go, skoro wśród bestsellerów książkowych znaleźć dziś można chociażby takie pozycje, jak wydana także po polsku pozycja Pierre'a Bayarda Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało? To, że ludzie aspirują do znajomości pewnego kanonu lektur świadczy też fakt, że 2 na 3 osoby często nie przyznaje się, że nie czytało jakiegoś tytułu, albo wręcz kłamie, że go dobrze zna. Taki wynik wykazała sonda, jaką przeprowadziła niezawodna BBC, która pomyślała i o tym, by zapytać Brytyjczyków (1 342 osoby) o to, w przypadku jakich książek udają oni tylko, że je czytali.

Oto lista GUILTY SECRETS sporządzona na początku tego roku:

1. 1984 - George Orwell (42%)

2. Wojna i pokój - Lew Tołstoj (31%)

3. Ulisses - James Joyce (25%)

4. Biblia (24%)

5. Pani Bovary - Gustave Flaubert (16%)

6. Krótka historia czasu - Stephen Hawking (15%)

7. Dzieci północy - Salman Rushdie (14%)

8. W poszukiwaniu straconego czasu - Marcel Proust (9%)

9. Odziedziczone marzenia: Spadek po moim ojcu - Barack Obama (6%)

10. Samolubny gen - Richard Dawkins (6%)

Nie powiem, kilka pozycji zaskakuje (Barack Obama?).

Ja oczywiście też mam takie książki, z powodu których dręczą mnie wyrzuty sumienia. Uważam, że są to takie pozycje, które powinienem znać. A tak poza tym chcę je przeczytać i myślę, że jeszcze kiedyś po nie sięgnę, zwłaszcza, że większość z nich leży u mnie na półce i cierpliwie czeka na swoją kolej. Oto kilka tytułów:

- Boska komedia - Dante Alighieri
- Raj utracony - John Milton
- Metamorfozy - Owidiusz (czytałem tylko fragmenty)
- Cała proza Witkacego
- Zamek - Franz Kafka
- Ulisses - James Joyce (z tym zmagałem się parę lat temu, ale nie wyszło)
- Biesy - Fiodor Dostojewski
- Pani Bovary - Gustave Flaubert
- Dolina Issy - Czesław Miłosz
- Jesień średniowiecza - Johan Huizinga
- Życie, instrukcja obsługi - Georges Perec

Co do cyklu Prousta, to jak na razie mam za sobą tylko pierwszy tom (który przeczytałem dopiero niedawno), ale bardzo chcę przeczytać całość i na pewno to zrobię. W stronę Swanna bardzo mi się podobało i już widzę, że jest to taka literatura, jaką lubię (pomimo tego, że następne tomy ponoć znacznie się różnią). Myślę, że tego nie rzucę, tak, jak stało się to w przypadku Ulissesa (ale do niego na pewno jeszcze wrócę!), czy Czarodziejskiej góry Tomasza Manna (ją sobie chyba jednak podaruję).

Od razu przy tej okazji zaznaczę, iż nie jestem zwolennikiem czytania na siłę. Jeśli książka mnie autentycznie męczy, nie podoba mi się wcale, a nie jest np. obowiązkową dla mnie lekturą (np. z racji studiów, czy pracy), to po jakimś czasie rzucam ją bez wahania. Oczywiście, zawsze jest to ryzyko, że stracę coś cennego, bo przecież mogłaby mnie ona zachwycić, gdybym ją już dokończył. Takie przypadki są jednak bardzo rzadkie. Inna sprawa, że do pewnych dzieł trzeba po prostu dojrzeć. Ale to też chyba się czuje. Dlatego uważam, że parę lat temu Ulisses był dla mnie zdecydowanie za trudny, ale myślę, że nadejdzie taki czas, gdy zdołam go z przyjemnością przeczytać.

A co Wy na to? Macie takie tytuły, które są Waszym wyrzutem sumienia i stoją Wam ością w gardle?

Edycja z dn. 19 XI 2009:

A po co nam w ogóle kanon?

Posiadamy kanon, ponieważ jesteśmy śmiertelni i przyszliśmy na świat. Czasu jest niewiele, kiedyś się skończy, natomiast do przeczytania jest więcej niż kiedykolwiek.

(Harold Bloom)