Debiuty

Tak się złożyło, że w ostatnim czasie miały w Polsce premierę debiutanckie powieści dwójki uznanych pisarzy, bardzo dla mnie ważnych.

Ciemny kraj - John Maxwell Coetzee

Okrutna książka. Okrutna na pewno ze względu na opisane wydarzenia - i to opisane dosadnym i wyrazistym językiem. Okrutna także dlatego, że debiutowi autora Hańby brakuje trochę umiaru i powściągliwości, które to cechy znaleźć można w jego późniejszych dokonaniach. Jakby pisarz chciał dotknąć czytelników rzeczywiście mocno, abyśmy go dostrzegli i zapamiętali. W prozie tej już można znaleźć zalążki tematów i prawd ważnych dla Noblisty (np. zło, wina, kolonizacja, szaleństwo, kwestie rasowe, okrucieństwo względem zwierząt). W dwóch obszernych opowiadaniach - bo tym w zasadzie jest ta książka - autor mówi o spotkaniu człowieka z historią, które doprowadza do tego, że człowiek odkrywa w sobie ciemną krainę, jeszcze niezbadaną, głęboko ukrytą i nawet nieuświadomioną.

Bohaterami opowiadań są: specjalista wojskowy zajmujący się m.in. propagandą i mitami (sic!) podczas wojny w Wietnamie oraz XVIII-wieczny pionier i odkrywca podróżujący po Afryce Południowej. Obaj osobiście doświadczają destrukcyjnej siły okrucieństwa, przemocy, terroru, które budzą się w nich i stają się integralną częścią ich osobowości. Obserwowanie tego przez nas, czytelników, jest tym bardziej przerażające, że opowiedziane zostaje przez nich samych. Mamy wgląd w całym bagaż ich przemyśleń z różnego rodzaju zafałszowaniami oraz bardziej lub mniej świadomymi motywacjami. Co więcej, zadania, jakie pełnią i o których opowiadają, mają mieć w zasadzie charakter pokojowy (przygotowanie raportu, który ma na celu ograniczenie nadużyć żołnierzy wobec ludności cywilnej; pokojowa wyprawa w głąb kontynentu w poszukiwaniu nowych terenów łowieckich). Tym większe więc nasze zaskoczenie, gdy patrzymy na to, co powoli dzieje się z nimi na skutek wejścia w ciemną krainę, do samego jądra ciemności. I nie ma w zasadzie różnicy, czy wejdzie tam "XX-wieczny urzędnik, wierzący w moc propagandy, czy XVIII-wieczny kolonizator, przekonany, że jego oświeceniowe posłanie przyniesie dobro podbijanym plemionom" albo handlarz, który popłynął rzeką Kongo w głąb afrykańskiej dżungli, znajdując coś więcej niż schronienie w tubylczej wiosce (Zgroza! Zgroza!). Taka wyprawa w głąb ciemnego kraju w nas, zawsze skutkuje tym, że kolejny obszar naszego świata pogrąża się w mroku.

Podróż w świat - Virginia Woolf

Bardzo smakowita lektura! Debiut literacki Virginii Woolf satysfakcjonuje w stu procentach! Jest to nie tylko najbardziej obszerna, ale też najbardziej chyba zajmująca pod względem fabularnym powieść w dorobku tej autorki. Jest to przede wszystkim zasługa żywego i trafnego języka autorki Fal, który sprawia, że chociaż książkę wypełniają w większości zwyczajne, niemal banalne czynności dnia codziennego, czyta się ją znakomicie i trudno się od niej oderwać. Woolf jak mało kto potrafi pokazać, że pod banalnymi z pozoru wydarzeniami i sprawami, kryją się i rozgrywają sprawy o wiele istotniejsze. Sama zresztą wprost o tym wspomina:

Brak celu, banał, brak sensu - o, nie; po tym, co widziała na dzisiejszym podwieczorku, nie mogła w to uwierzyć. Żarciki, paplanina, wygadywane głupstwa - to wszystko nikło w jej oczach. Pod płaszczykiem sympatii i złośliwości, spotkań i rozstań kryły się rzeczy wielkie i przez tę właśnie wielkość straszne.

Już w tym debiutanckim dziele widać jak na dłoni wielki kunszt autorki, która jednym celnym zdaniem, czy określeniem (niejednokrotnie zaskakującym) potrafi mistrzowsko scharakteryzować daną sytuację lub postać. Prezentuje też całą galerię świetnych postaci i typów ludzkich, które są osobami z krwi i kości, odmalowanymi w niezwykle sugestywny sposób. W Podróży w świat znać już cechy charakterystyczne dla stylu Virginii. Pojawia się np. przechodzenie od jednej postaci do drugiej w migawkowych ujęciach (jak chociażby w scenie, gdy zaglądamy na chwilę do kolejnych pokoi hotelu); pojawiają się dosyć mocno wyeksponowane wątki feministyczne; dyskretny, acz niepozbawiony złośliwości humor; prawda o niemożności poznania drugiej osoby, a nawet słynne "chwile istnienia", te unikatowe, momentalne epifanie sensu pojawiające się niewiadomo skąd, np. na widok zwykłego drzewa. Wreszcie ta wielka wrażliwość i wyczulona uwaga na szczegóły, które tak wiele powiedzieć nam mogą o poszczególnych osobach i relacjach między nimi. I jeszcze to znamienne i bardzo wymowne zakończenie (genialne ostatnie zdanie!). W tych elementach widać całą Virginię i ucieszyło mnie bardzo, że odnalazłem je także w jej pierwszej powieści. A Podróż w świat jest powieścią zaskakująco dobrą i nie waham się wliczyć jej do moich ulubionych dzieł tej autorki.

***

Zetknięcie się z tymi debiutami, gdy zna się już znakomicie późniejsze dokonania autorów, było bardzo ciekawym doświadczeniem. Są to książki zaskakująco dojrzałe, których nie powstydziłby się niejeden bardziej doświadczony autor.