Lekcje ciemności

Niesamowita książka. Dariusz Czaja, znany i (wbrew temu, co napisano na okładce) ceniony antropolog kultury penetruje coraz to głębsze pokłady mroku świata, człowieczeństwa i Boga, a przy tym dotyka tego, co najistotniejsze. Dokonuje wnikliwej lekcji tekstów kultury: tych o randze świadectwa (Imre Kertész, Primo Levi, W. G. Sebald) i tych czysto literackich (J. M. Coetzee, Joseph Conrad, Jonathan Littel), filozoficznych (Emil Cioran, Sergio Quinzio), a nawet malarskich (Jerzy Nowosielski, Francis Bacon) i filmowych (Werner Herzog). Już tylko te nazwiska pokazują bardzo szerokie spektrum zainteresowań autora esejów, a trzeba zaznaczyć, że zainteresowania te nie są bynajmniej powierzchowne. To jednak dopiero czubek góry lodowej. Gdyby zechcieć bowiem wymienić wszystkich wspominanych i cytowanych przez Czaję myślicieli, artystów i pisarzy, lista ta ciągnęłaby się jeszcze przez wiele linijek. Zaiste erudycja autora zdumiewa i onieśmiela. Nie jest ona li tylko czystym popisem ze strony autora, ale stanowi dla czytelnika autentyczną wartość poznawczą. Wiadomo, że książka poleca książkę, teksty przyciągają się ze sobą. Lekcje ciemności są pod tym względem nieocenione. Po jej lekturze moja lista książek do przeczytania poszerzyła się o sporo pozycji.

Oczywiście ów atut nie wyczerpuje wartości tych esejów. Ich rzeczywista waga leży w czymś innym. Jest to książka, która wielokrotnie uciska (...) jak niewidzialna, ale realna obręcz (s. 49). Boli. Bo to ma boleć. Po to zostało napisane (s. 61). Dlaczego autor wkracza w ciemność, prowadząc nas w nią za rękę? Bo - jak pisał cytowany przez Czaję Thomas Bernhard - w ciemności wszystko staje się wyraźne.


Jestem naprawdę wdzięczny za tę książkę. Pozwoliła mi wejść w sferę kultury, która była przeze mnie nie do końca rozpoznana i doceniana - choć tak dobrze są mi znane i tak dla mnie fascynujące dzieła i wypowiedzi omawianych tu twórców: Coetzeego, Bacona, Nowosielskiego, o Littelu czy Quinzio nie wspominając. Nie to jednak było w tej lekturze dla mnie najcenniejsze. Lekcje ciemności stały się też dla mnie swoistym przeżyciem duchowym. Niezwykle ważnym rysem mojego osobistego doświadczenia duchowego jest krzyk Chrystusa na krzyżu: Eli, eli, lama sabachtani? - Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił? (Mt 27, 46; Mk 15, 34). Lekcje ciemności pozwoliły mi usłyszeć ten krzyk jeszcze wyraźniej. Ujrzeć z wyjątkową mocą i wyrazistością, że wołanie to nie milknie nigdy, a nawet zostaje zwielokrotnione przez tyle kolejnych istnień ludzkich (a nawet zwierzęcych!). Heroizm Chrystusa polegał także i na tym, że po tym dramatycznym wołaniu zdołał jednak wyszeptać: Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego (por. Łk 23, 46). A i ten szept, tak delikatny, że ledwo słyszalny, majaczy mi pomiędzy wierszami tej książki, jak nikłe światło pośród ciemności. Czy to tylko moje przewidzenia, czy rzeczywiście światłość w ciemności świeci i ciemność jej nie ogarnia? (por. J 1, 5).